İnsan hayatında erken çocukluk dönemlerinden itibaren gelişen bir dizi olaylar neticesinde bireylerde özgüven eksikliği yaşanabilmektedir. Ayrıca sağlıklı bir çocukluk geçiren kişilerde ise, ergenlik ya da yetişkinlik döneminde yaşanan bir takım olumsuz olaylar özgüven eksikliğini tetikleyebilmektedir.
Elbette geç yaşlarda oluşan özgüven eksikliğinin sağaltımı görece kolay olmakla birlikte, buna rağmen profesyonel destek isteyen bir süreç haline dönüşebilir. Özellikle çocukluk çağlarından süregelen özgüven eksikliği çok farklı nedenlerle ortaya çıkabilmekte ve bireyin psikososyal gelişimine doğrudan etki edebilmektedir.
Doğru şekilde yaklaşılmadığında ya da süreğen hale geldiğinde çeşitli ruhsal bozukluklar ve madde kullanımı gibi istenmeyen durumlarla sonuçlanabilir. Bu yönüyle de oldukça önemli olan özgüven eksikliği konusu, muzdarip olan her bireyin çözüme ulaştırması gereken öncelikli konulardan birisi olmalıdır. Bireyin yaşantısını, sosyal ilişkilerini varsa eğitim ya da iş hayatıyla birlikte aile hayatını doğrudan etkileyen bu durum, profesyonel desteğin yanında bireyin çabasını ve işbirliğini de gerektirmektedir.
Patolojik düzeyde olmayan özgüven eksikliği nasıl giderilir konusunda farklı ipuçları bulunur. Bunları uygulayan bireyler daha konforlu ve daha az stresli bir yaşantıya sahip olabilmektedir. Bununla birlikte süreğenleşmiş seviyedekiler, bireyin çabasının yanında psikolog desteği de gerektirebilir.
Özgüven Eksikliği Nedir?
Bireyin, yaşantısının farklı dönemlerinde yaşadığı olumsuz yaşam olayları ve buna bağlı otomatik düşünceler sonucunda kendini değersiz hissetme duygusuna kapılması olarak tanımlanabilen özgüven eksikliği, sosyal ilişkilerden kaçınma gibi davranış örüntülerini besleyebilmektedir.
Ebeveynlerin boşanması ya da mükemmeliyetçi ebeveynler gibi oldukça yaygın olan çocukluk nedenlerine bağlı olarak gelişebilir. Ayrıca ilerleyen yaşlarda yaşanan romantik ayrılıklar, işten çıkarılma, eğitim hayatındaki başarısızlıklara bağlı olarak da ortaya çıkabilir. Psikososyal hayattaki pek çok nedene bağlı olarak bireyin yaşantısında görülebilen özgüven eksikliği, patolojik boyutlara ulaşmadan kişinin kendi çabasıyla çözüme kavuşturulabilir.
Kişinin özsaygısını yitirmesiyle sonuçlanan özgüven eksikliği; çekingen kişilik bozukluğu, majör depresyon gibi daha ileri ruhsal ve kişilik bozukluklarına yol açabilmektedir. Bu nedenle bireyin özgüven sorunu olduğunun farkında olması ve bunun için girişimlerde bulunması, sağlıklı bir yetişkin hayatı açısından büyük önem arz etmektedir.
Özgüven Eksikliği Belirtileri Nelerdir?
İnsanların özgüven sorunları yaşadığının farkında olmasının, çözüme yönelik ilk ve en önemli adım olduğundan bahsedilmişti. Bunun anlaşılması için elbette bir takım belirtiler vardır. Bu belirtileri yoğun şekilde yaşayan bireylerin özgüven eksikliği yaşadığı değerlendirilebilir ve bu kişilerin ivedi olarak çözüme yönelik adımlar atması gerekir. Özgüven eksikliği belirtileri şu şekilde sıralanabilir:
- Kendini sürekli olarak başkalarıyla kıyaslama
- Dış görünüşünü beğenmeme (özellikle ergenlik ve sonrası dönelmede)
- Hayır demekte zorlanma
- Topluluk önünde konuşmaktan çekinme
- Sosyal ilişkilerden uzak durma isteği
- Başarılı olmama ihtimali olan girişimlerden uzak durma
- Değersizlik ve yetersizlik hissi
- Risk almamayı tercih etme ve karar vermede zorluk yaşama
- Düşünce veya davranışları için bir başkasının onayına ihtiyaç duyma
- Beklentilerini düşük seviyede tutma
- Olumsuz durumlar karşısında umutsuzluk ve başarısızlık hislerine çabuk kapılma
- Başkaları tarafından kabul edilmeme düşüncesi ve/veya korkusu
Özgüven Eksikliği Neden Olur?
Özgüven eksikliğinin nedenleri erken yaşlarda gelişen ve ileri yaşlarda gelişen şeklinde iki ana grupta incelenebilir.
Erken yaşlarda gelişen özgüven eksikliği nedenleri şu şekilde sıralanabilir:
- Ebeveynler tarafından beğenilmeme
- Ebeveynlerin boşanması
- Akran zorbalığı
- Akranlar tarafından dışlanma
- Ebeveynleri, öğretmenleri tarafından yoğun eleştiriye maruz kalmak
- Fiziksel, duygusal ya da cinsel istismara maruz kalmak
- Ergenlik ve yetişkinlik döneminde özgüven eksikliğine neden olan durumlar ise:
- İşten çıkartılma
- Akademik başarısızlık
- Yoğun olumsuz eleştirilere maruz kalmak
- Fiziksel, ekonomik ya da cinsel istismara maruz kalmak
- Gerçek dışı hedeflere sahip olunması
- Görsel medyadaki idollere benzer hayata sahip olma çabası ve isteği
- Eşten, sevgiliden ayrılma ya da sevilen diğer kişiler tarafından terk edilme olarak sıralanabilir.
Özgüven Eksikliği Tedavisi
İnsan yaşamında olumsuz etkileri olan ve tedavi edilmediğinde kişilik bozuklukları ile çeşitli ruhsal bozukluklara yol açabilen özgüven eksikliği tedavisi için birkaç farklı yol önerilebilmektedir. En yaygın olarak psikoterapi süreçlerinin bu alanda etkili olduğu bilinmektedir. Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT) ve Göz Hareketleriyle Duyarsızlaştırma ve Yeniden İşleme (EMDR) terapileri özgüven eksikliği tedavisinde sıklıkla başvurulan süreçlerdir. Bununla birlikte psikiyatri kliniklerince önerilen ilaç tedavileri de etkili olabilmektedir. Ayrıca ilaç tedavisiyle paralel şekilde psikoterapi alınabileceğini de belirtmek gerekir.
BDT: Açılımı Bilişsel Davranışçı Terapi olan BDT, danışanın davranış ve düşünce yapısını değiştirmeyi amaçlar. Yetkilendirilmiş terapistler tarafından uygulanabilen BDT, özgüven eksikliği tedavisi alanında etkinliği tecrübelerle gösterilmiştir.
EMDR: Göz Hareketleriyle Duyarsızlaştırma ve Yeniden İşleme (EMDR) terapileri, uygulanışı nedeniyle hipnoz vb. tedavilerle karıştırılabilmektedir. Amacı, bireyin yaşadığı duyguları gün yüzüne çıkarmak olan EMDR tedavisinde, danışanın tamamen bilinç halinde olduğunun vurgulanması gerekir. Olumsuz yaşam olaylarıyla yüzleşen birey, özgüvenini zedeleyen durumlarla baş etmeyi öğrenir.
Psikolojik destek almak için Can Psikoloji Ankara psikolog seçimi yapın.
Özgüven Eksikliği Nasıl Giderilir?
Yukarıda sayılan olumsuz yaşantıya sahip olanlar (ya da yaşadığını hatırlamayanlar) yine yukarıda bahsedilen belirtilerden bir kaçını gösteren/yaşayan kişilerin özgüven eksikliği yaşadığı düşünülebilir ve bunun çözümü için ciddi girişimlerde bulunması önerilir. Öncelikle özgüven sorununun çözümü için profesyonel destek alınması gerektiği belirtilmelidir. Profesyonel destek almayı reddetmek de bir özgüven eksikli belirtisi olabilmekle birlikte, bireyin kendi çabası ile de belirli ölçülerde bu sorunu aşması mümkündür. İşte özgüven eksikliği nasıl giderilir konusunda birkaç çözüm önerisi:
Gerçekçi ve Ulaşılabilir Hedefler Belirlenmesi
Bireyin ütopik olarak nitelendirilebilecek ulaşamayacağı hedeflere sahip olması, başarısızlık duygusunu tetikleyen ciddi bir etkendir. Buna göre, kişinin ulaşabileceği hedeflere sahip olması yitirdiği benlik saygısının yeniden kazanılmasında önemli bir rol oynayabilmektedir.
Kıyaslamadan Vazgeçilmesi ve Kendi Özelliklerine Odaklanılması
Özellikle sosyal medyanın hayatın her alanına olumlu/olumsuz etkileri olduğu günümüz dünyasında, kendi yaşantısını pırıltılı hayatlarla kıyaslayan bireylerin bir üst başlıkta belirtilen nedene bağlı olarak umutsuzluğa kapılması son derece muhtemeldir. Bu nedenle, kişinin kendi hayatına daha doğrusu kendi artılarına odaklanması diğer kıyas mercilerini geri planda bırakarak kişinin özgüven duygusunu olumlu yönde değiştirebilmektedir.ü
Hobi Sahibi Olmak
Çeşitli hobilere sahip olan kişiler, hem keyif aldığı etkinlikleri yaparak özsaygısını yeniden kazanır hem de başarılı olduğu bir uğraş ile meşgul olarak kaybettiği özgüvenini yavaş yavaş yeniden depolayabilir. Hobiler ayrıca bireyin yalnız kalarak sahip olduğu depresif duygu ve düşünceleri ortadan kaldırmada oldukça önemlidir.
Dış Görünüşüne Önem Vermek
Başkalarından alınacak olan iltifatlar, kişinin yaşadığı değersizlik duyguların ibresini olumlu yöne doğru çevirmede büyük rol oynayabilir. Bu nedenle özgüven sorunu yaşayan kişilerin fiziksel görünümlerine önem vermesi tavsiye edilir. Bu sayede çevreden alınan olumsuz geri bildirimler olumlular ile değişir ve bu da doğrudan bireyin özsaygısına hitap eder.
Spor ve Sağlıklı Beslenme
Monoton hayattan çıkmanızda önemli bir rol oynayan spor yapmak, aynı zamanda kişinin kendini zinde hissetmesini sağlar. Böylelikle kişinin sahip olduğu kendisiyle ilgili olumsuz düşünceler zaman içerisinde azalmaya ve ortadan kaybolmaya doğru yönelir. Aynı zamanda sağlıklı beslenerek de bireyin kendini fit hissetmesi amaçlanır. Yine aynı şekilde kendiyle ilgili olumsuz düşünceleri olan kişiler sağlıklı beslenerek kendilerini daha iyi hissedebilir.
Girişimci ve Sosyal Yönün Ön Plana Çıkarılması
Kimi insanlar yapısı gereği içine kapanık bir kişilik yapısına sahip olabilirken, özgüven eksikliği yaşayan bireylerde suni olarak bir içe kapanma söz konusudur. Küçük adımlarla başlayan sosyal girişimler bu içe kapanıklığı çözüme ulaştırmada önemli bir rol oynayabilir. Dolayısıyla dışa açılan, daha doğrusu açılmayı başarabilen birey, en önemli konulardan birisi olan sosyal ilişkilerden kaçınma sorununu çözebilir.
Kendi Kendine Yetebilme
İnsan her ne kadar sosyal bir varlık olsa da, bireyin kendisiyle barışık ve mutlu olabilmesi, özgüven eksikliğinin önündeki en büyük engellerden birisidir. Yaşamak için başkalarına ihtiyaç duyan insan, kendisiyle kaldığında da iyi vakit geçirmeyi bilmelidir. Bu sayede onayına ihtiyaç duyulan diğer insanların o kadar da önemli olmadığı fark edilir ve onaya duyulan ihtiyaç azalır.
Özgüven eksikliğini giderilmesi için paylaşılan ipuçlarını birer birer uygulamanın ciddi bir etkisi olmayacağının belirtilmesi gerekir. Bahsedilen uygulamaların birkaçının bir arada uygulanması çözüm için etkili olacaktır. Elbette özgüven sorununu yeni keşfeden ve çözümü için yeni girişimlerde bulunan bireyler için tek bir tane öneri ile başlamak yeterli olacaktır. Ancak orta ve uzun vadede mutlaka diğer maddelerin de işbirliğine ihtiyaç duyulacaktır.